آنچه پیاده‌سازی کاربردهای این فناوری را در کشور با سهولت و هزینه کمتر، مقدور می‌سازد، شروع اجرای برخی پروژه‌های حمل‌ونقل هوشمند (ITS) است که می‌توانند با این کاربردها یکپارچه شوند. این یکپارچه‌سازی می‌تواند فرصت بی‌نظیری برای کشور ایجاد نماید تا از مزایای فناوری ارتباطات خودرویی به بهترین شکل ممکن در جهت کاهش تصادفات خودرویی استفاده شود.
حبیب رستمی: مدت‌هاست می‌نویسم، مصاحبه می‌کنم، در مجامع علمی سخنرانی دارم و در جلسات حضوری با مسئولان در سطوح مختلف به عرض ایشان می‌رسانم که بیائید و از فرصت‌های ایجاد شده در کشور برای بهبود وضعیت ایمنی ترددهای خودرویی در کشور استفاده کنید، اما نمی‌دانم چه حکایتی است که به این موضوع توجه نمی‌شود.
بنده و همکارانم در سازمان جهاد دانشگاهی صنعتی شریف سال‌هاست بر روی توسعه کاربردهای فناوری ارتباطات خودرویی کار می‌کنیم و دانش فنی آن را در قالب یک طرح ملی با تصویب شورای عالی تحقیقات و فناوری کشور به‌دست آورده‌ایم و سازمان گسترش و نوسازی صنایع نیز با پشتیبانی خود از این طرح، شرایط اجرای آزمایشی آن را فراهم کرده است. در این اجرای آزمایشی که در یک محدده نسبتاً گسترده با همکاری سازمان راهداری و حمل‌ونقل با موفقیت به انجام رسیده است، توانسته‌ایم بخشی از کاربردهای این فناوری را در محیط‌های جاده‌ای (در مسیر آزادراه تهران – رشت) و شهری (در شهرهای قزوین و تهران) پیاده‌سازی نمائیم که اثبات توانمندی‌های این فناوری در پیش چشمان مسئولان محترم بوده است. در واقع این عزیزان از نزدیک و به صورت کاملاً عملیاتی دیده‌اند که این فناوری به چه ترتیب می‌تواند برای بهبود ایمنی و کاهش تصادفات خودرویی در جاده‌های کشور مورد استفاده قرار گیرد. اما واقعاً جای سوال است که چرا علیرغم این مشاهده و تأئید قابلیت‌های فناوری، همچنان آن را نادیده می‌گیرند و اقدامی در جهت فراهم‌سازی شرایط به‌کارگیری آن انجام نمی‌دهند.
در این ارتباط، در آخرین نامه‌هایی که یازدهم مردادماه سال جاری برای وزیر محترم راه و شهرسازی ارسال کرده‌ایم، پس از توصیف قابلیت‌های فناوری و بیان تجربیات جهانی در به‌کارگیری آن، این‌گونه خدمت ایشان گفته‌ایم: «هم اینک پروژه سپهتن توسط سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای در حال اجرا می‌باشد که می‌تواند با استفاده از فناوری فوق‌الذکر به یک پیشران مؤثر برای توسعه کاربردهای آن و ارتقاء سطح ایمنی جاده‌های کشور تبدیل شود. اما این مهم علیرغم پیگیری‌‌های مکرر و اعلام آمادگی جهاد دانشگاهی برای هرگونه همکاری تاکنون مورد توجه قرار نگرفته است. در مرحله نخست این پروژه بر روی اتوبوسهای مسافربری بین شهری، از فناوری نسل اول DSRC با استاندارد منسوخ شده مربوط به کشور کره جنوبی استفاده شده است که فاقد هرگونه قابلیت عملیاتی برای بهبود وضعیت ایمنی جاده‌های کشور است و در مرحله بعدی پروژه بر روی ناوگان حمل بار نیز اعلام شده است از فناوری DSRC استفاده نخواهند کرد، در حالی که چنانچه از نسل جدید این فناوری با استاندارد IEEE 802.11p استفاده شود، یقیناً کشور را از یک فرصت طلایی و یک راهکار منحصر به فرد برای ایمن‌سازی حمل‌ونقل زمینی بهره‌مند خواهند ساخت.
قابل ذکر است یکپارچه‌سازی استفاده از این فناوری در کنار فناوری ارتباطات سلولی و شبکه دوربین‌های در حال نصب برای کنترل تخلفات رانندگی در راه‌های شریانی کشور می‌تواند به یک عامل قوی و مؤثر برای پایدارسازی ایمنی و کاهش مداوم تصادفات خودرویی منجر شود. علاوه بر این، خدمات ارزش‌افزوده قابل ارائه به خودروهای مشمول نصب تجهیزات پروژه سپهتن با استفاده از فناوری یاد شده به حدی نافع و اثربخش برای رانندگان این خودروها خواهد بود که با مراقبت از سلامت این تجهیزات، در جهت استمرار خدمات پروژه همکاری نموده و نگرانی‌های معمول در حفاظت از تجهیزات کنترلی داخل خودروهای ناوگان حمل‌ونقل عمومی برطرف خواهد شد.
لذا از حضرتعالی تقاضا می‌شود نظر به اهمیت موضوع و تأثیر بسیار شگرف استفاده از فناوری ارتباطات خودرویی در کاربردهای V2I (ارتباطات خودرو با زیرساخت اطلاعات جاده‌ای) و کاربردهای V2V (ارتباطات خودروها با یکدیگر) برای ارتقاء ایمنی جاده‌های کشور، دستور فرمائید در نحوه اجرای پروژه سپهتن با هدف الزام به استفاده از این فناوری تجدید نظر بایسته صورت گیرد.»
آنچه باعث شد این مطلب را اینک بنویسم، سوال برخی رانندگان محترم اتوبوسهای جاده‌ای بود که پرسیده‌اند چرا سامانه سپهتن از این ویژگی برخوردار نیست که ایشان را از وضعیت نامساعد جاده‌ها به لحاظ شرایط آب وهوایی یا ترافیکی مطلع کند تا مانند چند روز اخیر به دلیل پدیده بارش برف در برخی از جاده‌های کشور گرفتار نشوند؟
در ارتباط با پاسخ این سوال ناچار هستم به یک داستان دردناک و تقریباً تکراری هم اشاره کنم که ما معمولاً در کشور برای اجرای پروژه‌ها هزینه می‌کنیم، اما بعد آنها را رها کرده و دغدغه‌ای برای بهرهبرداری از نتایج این پروژه ها از خود نشان نمی‌دهیم. یک مورد بارز آن که به پاسخ رانندگان عزیز مربوط است، پروژه مشترک سازمان راهداری و سازمان هواشناسی کشور برای ایجاد ایستگاه‌‌های هواشناسی جاده‌ای در گردنه‌ها و نقاطی از جاده‌های کشور است که امروز تقریباً هیچ‌یک از آنها فعال نیستند و یا از دادههای آنها هیچ استفادهای نمی‌شود. ما در اجرای آزمایشی کاربردهای فناوری ارتباطات خودرویی تحت عنوان «سامانه ارتباطات هوشمند خدرویی» تا اواسط سال ۱۳۹۴ از دادههای این ایستگاه‌ها استفاده می‌کردیم و در مسیر اجرای پروژه، در مواقع لازم وقوع پدیده‌هایی مانند یخ‌زدگی ولغزندگی سطح جاده، سرعت باد، مه، کولاک و دمای منطقه را به آگاهی خودروهای مشارکت کننده در اجرای پروژه می‌رسانیدم. این اطلاعرسانی که در برخی مواقع می‌تواند به نجات جان تعداد زیادی از مردم بیانجامد، یکی از ساده‌ترین کاربردهای فناوری ارتباطات خودرویی است که به راحتی در سامانه سپهتن قابل پیاده‌سازی بوده است، اما افسوس که استفاده از این فناوری را در این پروژه نادیده گرفته‌اند.
علاوه بر این کاربرد، کاربردهای دیگری نیز در این پروژه قابل پیاده‌سازی هستند که هر یک می‌توانند در جای خود بسیار اثربخش بوده و از وقوع دسته‌ای از حوادث جاده‌ای در کشور جلوگیری کرده و به کاهش تلفات و خسارات ناشی از تصادفات خودرویی منجر شوند. برخی از این کاربردها عبارتند از:
– اطلاعرسانی کارگاه‌های جاده‌ای در مسیرهای پیشِرو،
– اطلاعرسانی وضعیت ترافیک، راهبندان‌ها و پیشنهاد مسیرهای جایگزین،
– هشدار ورود خودرو از مسیر فرعی به جاده اصلی،
– هشدار وضعیت ترافیکی جاده در نقاط خارج از دید راننده،
– هشدار تخطی از سرعت غیرمجاز،
– هشدار خطر واژگونی خودرو،
– ارسال تخلفات رانندگی خودروها به پاسگاه‌های پلیسراه،
– ارسال هدفمند پیام‌های ایمنی به خودروها،
– هشدار توقف و یا ترمز ناگهانی یک خودرو در جلو (و خارج از دید راننده)،
– هشدار سبقت ممنوع،
– هشدار نزدیک شدن خودرو اورژانس از پشتِسر،
– ارسال تخلفات رانندگی خودروها به خودروهای گشت پلیسراه،
اکنون ایجاد شرایط پیاده‌سازی این کاربردها در کشور به سادگی امکان‌پذیر است و صرفاً نیازمند عزم و اراده لازم مدیریتی در دستگاه‌های اجرایی ذیربط است. مقدمات این مهم در طول مدت سپری شده از شروع اجرای طرح ملی فوق‌الذکر انجام شده‌اند که اهم آنها عبارتند از:
– تصویب استاندارد IEEE 802.11p توسط سازمان ملی استاندارد ایران در سال ۱۳۹۲ با همکاری سازمان فناوری اطلاعات ایران به عنوان استاندارد پایه و مورد قبول جهانی برای ارتباطات خودرویی،
– توجه به استفاده از فناوری ارتباطات خودرویی به عنوان یکی از سیاست‌های تولید خودرو رقابت‌پذیر در سند «اهداف و سیاست‌های صنعت خودرو در افق ۱۴۰۴» که در زمستان سال ۱۳۹۲ از سوی وزارت صنعت، معدن و تجارت منتشر شده است،
– تصویب و انتشار پروانه عمومی بهرهبرداری از فضای فرکانسی مورد نیاز در باند ۵٫۹ گیگاهرتز برای اجرای کاربردهای خودرویی بر مبنای استاندارد IEEE 802.11p و پروتکل ارتباطی DSRC در مردادماه ۱۳۹۵ توسط سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی،
– تأئید اهمیت کاربردهای ایمنی فناوری ارتباطات خودرویی بر مبنای استاندارد IEEE 802.11p از سوی سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای در گزارش مردادماه ۱۳۹۶ این سازمان به کمیسیون عمران مجلس شورای اسلامی به منظور توجه به این فناوری در امر تدوین قوانین مورد نیاز برای بهبود ایمنی جاده‌های کشور،
آنچه پیاده‌سازی کاربردهای این فناوری را در کشور با سهولت و هزینه کمتر، مقدور می‌سازد، شروع اجرای برخی پروژه‌های حمل‌ونقل هوشمند (ITS) است که می‌توانند با این کاربردها یکپارچه شوند. این یکپارچه‌سازی می‌تواند فرصت بی‌نظیری برای کشور ایجاد نماید تا از مزایای فناوری ارتباطات خودرویی به بهترین شکل ممکن در جهت کاهش تصادفات خودرویی استفاده شود. دو مورد از این پروژه‌ها که در حوزه وظایف سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای و با هماهنگی پلیس راهور ناجا در حال اجرا هستند، عبارتند از:
– پروژه «خرید، نصب، راه‌اندازی، نگهداری و بهرهبرداری از سامانه‌های ثبت تخلفات عبور و مرور» تقریباً در ۳۴۰۰۰ کیلومتر از راه‌های شریانی کشور که با نصب دوربین‌های نظارت تصویری در فواصل حدوداً ۳۰ کیلومتری از یکدیگر اجرا می‌شود. مکان‌های نصب این دوربین‌ها از یک امکان بسیار خوب برای نصب تجهیزات ارتباطی مبتنی بر فناوری ارتباطات خودرویی برخوردار هستند. با نصب این تجهیزات در جاده‌های کشور، به یک زیرساخت ارتباطی مطمئن می‌رسیم که بر اساس آن می‌توانیم طیف گسترده‌ای از کاربردهای ایمنی و راحتی برای رانندگی را اجرا کنیم و خدمات مورد نیاز را به خودروهای مجهز به این فناوری ارائه دهیم.
– پروژه «سامانه پایش هوشمند تردد ناوگان» موسوم به پروژه «سپهتن» است که الزام می‌دارد خودروهای ناوگان حمل‌ونقل عمومی بار و مسافر به تجهیزات خاصی مجهز شوند. با استفاده از این تجهیزات، اطلاعات تعریف شده مرتبط با خودرو مانند سرعت، مشخصات گواهینامه راننده، تخلفات رانندگی در طول مسیر و دیگر موارد کنترلی لازم به پاسگاه‌های پلیسراه ارسال می‌شود تا خودروهای متخلف شناسایی شده و در محل پاسگاه‌ها برای بررسی وضعیت آنها و اعمال قانون، متوقف شوند.
استفاده از فناوری ارتباطات خودرویی مبتنی بر استاندارد IEEE 802.11p در این پروژه با هدف اجرای کاربردهای ایمنی و ارائه طیف گسترده‌ای از خدمات غیرایمنی می‌تواند به یک حرکت برجسته و بسیار تأثیرگذار برای کاهش تلفات جاده‌ای بیانجامد. در واقع با انجام این کار و اگر فقط خودروهای ناوگان حمل‌ونقل عمومی جاده‌ای (که اجباراً باید به تجهیزات سامانه سپهتن مجهز باشند) به فناوری ارتباطات خودرویی مجهز شوند، قطعاً می‌توانیم شاهد یک تحول بنیادی در ارتقای سطح ایمنی ترددهای خودرویی در کشور باشیم. چرا که این خودروها به صورت برنامه‌ریزی شده، دائم و با توزیع نسبتاً یکنواخت در جاده‌های کشور تردد می‌کنند و می‌توانند نقش راهبرهای جاده‌ای را ایفا نموده و شرایط بهبود ایمنی برای خودروهای دیگر را نیز فراهم کنند.
و نکته آخر:
امروز با یک فرصت استثنایی برای ایجاد زمینه‌های توسعه کاربردهای فناوری ارتباطات خودرویی در کشور مواجه هستیم. پیام اخیر مقام معظم رهبری برای ادای سهم دستگاه‌های مختلف به منظور اقدام در جهت جلوگیری از تصادفات جاده‌ای در کشور و دستور معاون اول محترم ریاست جمهوری برای تدوین نقشه راه ایمنی جاده‌های کشور این فرصت را فراهم کرده است که الزامات قانونی، زیرساخت‌ها و شرایط توسعه کاربردهای فناوری ارتباطات خودرویی را ایجاد نمائیم.
* مدیر گروه پژوهشی فناوری اطلاعات سازمان جهاد دانشگاهی صنعتی شریف
